Przybyszewski Stanisław Feliks (1868–1927), pisarz. Ur. 7 V we wsi Łojewo na Kujawach, był synem Józefa, nauczyciela w tamtejszej szkole, i Doroty z Grąbczewskich.

Wspomnienia lat dziecięcych spędzonych w nadgoplańskiej wsi głęboko utkwiły w świadomości P-ego i do końca życia bezustannie powracały w jego twórczości literackiej. W l. 1881–4 P. uczęszczał do gimnazjum w Toruniu, a później w wielkopolskim miasteczku Wągrowiec, gdzie w r. 1889 uzyskał maturę. Następnie wyjechał do Berlina i zaczął studiować architekturę na politechnice szarlotenburskiej, jednak już po roku przeniósł się na medycynę. Z początku z dużym zapałem przystąpił do studiowania nauk biologicznych, czego wyraźne ślady znajdujemy w jego pierwszych pracach pisarskich. W tym samym czasie głęboko się przejął głośnymi wówczas dziełami F. Nietzschego i pod ich wpływem napisał w r. 1891 swą pierwszą pracę Zur Psychologie des Individuums. Chopin und Nietzsche. Wkrótce potem, pod wpływem znajomości z zamieszkałym w Berlinie szwedzkim krytykiem literackim Ola Hanssonem, powstała część druga tego samego cyklu, zatytułowana Ola Hansson. Obydwie broszurki ukazały się w druku w Berlinie na wiosnę 1892.

Od czerwca 1892 do jesieni r. n. P. redagował ukazujący się w Berlinie polski tygodnik socjaldemokratyczny pt. „Gazeta Robotnicza”, na miejscu wydalonego z Prus poprzedniego redaktora Stanisława Grabskiego. Zamieścił w „Gazecie” dwadzieścia kilka artykułów politycznych, w których propagował idee socjalistyczne, a ostro atakował germanizacyjną działalność duchowieństwa na Śląsku i wstecznictwo ziemiaństwa wielkopolskiego; ponadto był autorem ulotki List otwarty do polskiego ludu roboczego napisany przez ks. Piotra Ściegiennego (Berlin 1892). W lecie 1893 za udzielenie schronienia przybyłemu nielegalnie do Berlina Grabskiemu P. został aresztowany, a następnie, jako skompromitowany politycznie, skreślony z listy studentów. Opublikowanie dwóch broszurek z cyklu Zur Psychologie des Individuums wprowadziło P-ego do środowiska ówczesnej berlińskiej niemiecko-skandynawskiej cyganerii artystycznej, której punktem zbornym była głośna winiarnia «Zum Schwarzen Ferkel». Rzucony w obce środowisko student, szybko zyskał w nim sobie popularność i uznanie. Niewątpliwie zadecydowały o tym jakieś specjalne, trudne dziś do uchwycenia osobiste walory «genialnego Polaka» (tak nazwał P-ego w berlińskim okresie A. Strindberg). Na przykład z relacji współczesnych wiemy, że jednym ze sposobów jego oddziaływania na otoczenie była daleka od doskonałości technicznej, ale pełna ekspresji gra Chopina na fortepianie. P. zaprzyjaźnił się w Berlinie m. in. z R. Dehmlem, wybitnym niemieckim poetą modernistycznym, Strindbergiem, znakomitym szwedzkim dramatopisarzem, oraz głośnym malarzem i grafikiem norweskim, E. Munchem. Za pośrednictwem Muncha poznał w marcu 1893 młodą Norweżkę Dagny Juel (zob. Przybyszewska Dagny), która przybyła do Berlina w celu kontynuowania studiów muzycznych. Spośród licznych mężczyzn, m. in. Strindberga, którzy starali się o względy fascynującej Norweżki, zwycięsko wyszedł P. i ożenił się z Dagny 18 VIII 1893. Fakt ten stał się przyczyną obsesyjnej nienawiści Strindberga do dotychczasowego przyjaciela, utrwalonej m. in. w jego autobiograficznej powieści „Inferno” (1898). W ciągu r. 1893 powstały również dwa pierwsze sensu stricto literackie utwory P-ego, poematy prozą Totenmesse (Berlin 1893) i Vigilien (Berlin 1895). W chwili ślubu z Dagny P. był już ojcem półtorarocznego syna Bolesława urodzonego przez jego dotychczasową (od maja 1891) towarzyszkę życia, dawną znajomą z Wągrowca, Martę Foerder. Dn. 9 VI 1896, po urodzeniu jeszcze dwóch córek, Mieczysławy i Janiny, Foerderówna, opuszczona przez P-ego i pozbawiona środków do życia, popełniła samobójstwo. W związku z tym P. przebywał przez dwa tygodnie w więzieniu śledczym w Berlinie. Dn. 28 IX 1895 Dagny urodziła P-emu syna Zenona, a 5 IX 1897 – córkę Iwi.

Przez pierwsze lata po ślubie Przybyszewscy przebywali na przemian w Berlinie i u rodziny Dagny w norweskim miasteczku Kongsvinger. Dłuższe pobyty w Norwegii spowodowane były przede wszystkim trudną, nieustabilizowaną sytuacją materialną P-ego w Berlinie. W Norwegii P. poznał m. in. H. Ibsena, B. Björnsona, K. Hamsuna oraz znakomitego rzeźbiarza G. Vigelanda, którego twórczość, podobnie jak Muncha, propagował w licznych artykułach. Sprzyjające warunki w domu zamożnych teściów wpłynęły na bujny rozwój twórczości literackiej P-ego. Podczas pobytu w Norwegii napisał on m. in. swój pierwszy dramat Das grosse Glück (Berlin 1897), dwie pierwsze powieści, trylogię Homo sapiens (Berlin 1895–6) i Satans Kinder (München 1897), rozpoczął pracę nad poematem prozą Am Meer. Poza tym na jesieni 1895 nawiązał korespondencję z czeskim krytykiem literackim, A. Procházką, redaktorem wydawanego w Pradze modernistycznego miesięcznika „Moderni Revue”, z którym to pismem przez kilka następnych lat blisko współpracował, wywierając duży wpływ na kształtowanie się jego ideowego i artystycznego oblicza. P. należał do współzałożycieli wydawanego w Berlinie od r. 1895 modernistycznego miesięcznika „Pan”, ponadto w lecie 1897 przez kilka miesięcy redagował w Berlinie miesięcznik „Metaphysische Rundschau”. W tym właśnie czasie zaczął się żywo interesować okultyzmem i demonologią (Die Synagoge des Satans, Berlin 1897). Zainteresowania te nie opuściły go już do końca życia. W tym czasie zaczęli się od P-ego odsuwać niemieccy przyjaciele, zrażeni jego kabotynizmem i niesolidnością. Tym chętniej na początku 1898 r. Przybyszewscy na zaproszenie Wincentego Lutosławskiego wyjechali do Hiszpanii i przez kilka tygodni przebywali w małej osadzie rybackiej nad Atlantykiem. Zwiedzili m. in. Madryt i Toledo, gdzie P-ego oczarowała twórczość F. Goyi i El Greca. Po drodze zatrzymali się w Paryżu, poznali się tam z Zenonem Przesmyckim, a za jego pośrednictwem m. in. z Władysławem Stanisławem Reymontem, Janem Lorentowiczem, Władysławem Ślewińskim. Chwilową poprawę sytuacji finansowej przyniosła pokaźna zapomoga uzyskana od Ignacego Paderewskiego (w r. n. P. otrzymał ufundowane przez Henryka Sienkiewicza stypendium Akademii Umiejętności w Krakowie).

Tymczasem w lecie 1898 zaczął nabierać realnych kształtów snuty od dłuższego czasu projekt przeniesienia się P-ego na stałe do Polski, do Krakowa. Od r. 1896 pozostawał w kontakcie korespondencyjnym z młodymi krakowskimi literatami: Maciejem Szukiewiczem i Adolfem Nowaczyńskim, którzy przygotowywali grunt pod przyjazd wsławionego zagranicznym rozgłosem rodaka. W r. 1897 Szukiewicz zamieścił w „Dzienniku Krakowskim” i w warszawskim „Przeglądzie Tygodniowym” obszerne, entuzjastyczne studium o twórczości, poglądach filozoficznych i estetycznych P-ego. W t. r. krakowski tygodnik artystyczny „Życie”, założony i początkowo redagowany przez poetę Ludwika Szczepańskiego, zamieścił fragmenty poematu prozą Nad morzem – była to pierwsza publikacja literackiego utworu P-ego w języku polskim. W r. n. w „Życiu” ukazał się dalszy fragment Nad morzem – rapsod Epipsychidion, poprzedzony utrzymaną we wręcz bałwochwalczym tonie przedmową Kazimierza Tetmajera. We wrześniu 1898 P. przyjechał do Krakowa; spotkał się z entuzjastycznym przyjęciem ze strony części młodzieży artystycznej i wkrótce skupił wokół siebie grupę cyganerii (Stanisław Sierosławski, Alfred Wysocki, Jan Szczepkowski, Włodzimierz Perzyński), którą fascynował «demonicznym» sposobem bycia, przewrotnością intelektualną, swoistym poczuciem humoru. W połowie października 1898 P. objął naczelną redakcję „Życia” i przy artystycznej współpracy Stanisława Wyspiańskiego prowadził to pismo aż do jego upadku w styczniu 1900, spowodowanego bankructwem finansowym, a także konfiskatami tekstów bądź reprodukcji uważanych za niemoralne. Nowy redaktor postawił sobie za cel uczynienie z „Życia” programowego pisma poświęconego wyłącznie modernistycznej sztuce, zarówno literackiej, jak i plastycznej, które pod względem poziomu treści i szaty graficznej mogłoby się równać z analogicznymi pismami zagranicznymi, na przykład z francuskim „La Revue Blanche”, niemieckim „Pan”, czy czeskim „Moderni Revue”. Na początku 1899 r. P. zamieścił w „Życiu” dwa artykuły-manifesty: Confiteor i O „nową” sztukę, w których w żarliwy sposób ogłosił swoje artystyczne wyznanie wiary. Za redakcji P-ego w „Życiu” ukazały się m. in. po raz pierwszy „Warszawianka” i „Klątwa” Wyspiańskiego, hymny Jana Kasprowicza: „Dies irae”, „Salome” i „Święty Boże, Święty Mocny”, liczne beletrystyczne i krytyczne prace samego redaktora, utwory głośnych wówczas modernistów francuskich, niemieckich i skandynawskich. W początkowym okresie po powrocie do Polski oryginalna twórczość P-ego polegała przede wszystkim na przekładaniu i przeróbkach własnych utworów niemieckich. I tak w l. 1898–1901 ukazały się w czasopismach i wydaniach książkowych poematy prozą: Requiem aeternam, Z cyklu Wigilii, Wniebowstąpienie, De profundis, Nad morzem i Androgyne, dramat Dla szczęścia, powieści Homo sapiens i Dzieci szatana, artykuły krytyczne z „Życia” zebrane w tomie Na drogach duszy. Pierwszymi nowymi większymi utworami w języku polskim były dramaty Złote runo i Goście (wyd. razem pt. Taniec miłości i śmierci, Lw. 1901) oraz studium o Kasprowiczu Z gleby kujawskiej (W. 1902).

Wydarzeniem, które zaważyło na całym późniejszym życiu i twórczości P-ego, było poznanie w czerwcu 1899 we Lwowie ówczesnej żony Kasprowicza, Jadwigi, do której pisarz zapałał gwałtowną i w pełni odwzajemnioną namiętnością. Doprowadziło to do stopniowego rozkładu małżeństwa Przybyszewskich, którego tragicznym finałem stało się zabójstwo Dagny w Tyflisie 5 VI 1901 przez podróżującego z nią studenta Władysława Emeryka. Wkrótce potem Jadwiga zerwała ostatecznie z Kasprowiczem i przeniosła się do P-ego do Warszawy, gdzie pisarz przebywał od początku 1901 r. Odtąd do końca życia P. ulegał despotycznej woli swej drugiej żony (formalnie zawarli ślub cywilny dopiero 11 IV 1905), pod jej presją m. in. usuwał ze swej biografii i twórczości ślady oddziaływania Dagny. Równocześnie P. nawiązał we Lwowie w r. 1899 romans z malarką Anielą Pająkówną (zob.), która 1 X 1901 urodziła córkę Stanisławę. W r. 1901 rozpoczął się w „Chimerze” druk powieści P-ego Synowie ziemi, wkrótce jednak redakcja go przerwała ze względu na zbyt wyraźne w niej odtworzenie rozbicia małżeństwa Kasprowiczów (książkowe wydanie tej powieści, Lw. 1904). Podczas pobytu w Warszawie w l. 1901–5 główne miejsce w twórczości P-ego zajął dramat. Napisał on wtedy dwa dramaty: Matkę (Lw. 1903) i Śnieg (W. 1903), rozpoczął pracę nad dwoma następnymi: Odwieczną baśnią (Lw. 1906) i Ślubami (Tor. 1906), poza tym wystąpił z programową rozprawą O dramacie i scenie (W. 1905). Pod wpływem teatralnych sukcesów dramatów P-ego, przede wszystkim Dla szczęścia i Złotego runa, warszawski „Kurier Teatralny” ogłosił w r. 1903 ankietę w sprawie ogólnej oceny dramaturgii modernistycznej. Z wypowiedzi, które napłynęły na tę ankietę, najgłośniejsza była Henryka Sienkiewicza, który – mając na myśli przede wszystkim P-ego – zarzucił nowej dramaturgii opieranie się wyłącznie na «rui» i «porubstwie». Wypowiedź ta wywołała burzliwą dyskusję, m. in. w obronie P-ego wystąpił żarliwie Stanisław Brzozowski. Na początku 1903 r. P. towarzyszył zespołowi Bolesława Bolesławskiego, wystawiającego jego dramaty w Petersburgu, a w r. n., w związku z przedstawieniami swych sztuk w teatrach rosyjskich, przebywał w Kijowie, a następnie w Odessie i Chersoniu.

W marcu 1905, w obawie przed rewolucją, Przybyszewscy wyjechali do Torunia, pisarz poddał się wówczas kuracji antyalkoholowej (w tym też celu przez kilka miesięcy przebywali w Zakopanem). W rok później przenieśli się na stały pobyt do Monachium. Okres monachijski to przede wszystkim obfity ilościowo rozwój twórczości powieściowej P-ego. W l. 1909–14 nakładem warszawskiego wydawnictwa Gebethnera i Wolffa ukazało się siedem jego powieści – druga i trzecia część trylogii Synowie ziemi, trylogia Mocny człowiek i dylogia Dzieci nędzy. Wszystkie te powieści są artystycznie bardzo słabe, nie wnoszą nowych elementów do rozwoju twórczości P-ego i wyraźnie były pisane głównie w celach zarobkowych. Nie lepsze były jego monachijskie dramaty – Gody życia (W. 1910 przeróbka części drugiej Synów ziemi), Topiel (W. 1912) i Miasto (Kijów 1914). W okresie pobytu w Monachium P. jeździł z odczytami do różnych miast europejskich, m. in. do Pragi, Paryża i Wiednia, parokrotnie przyjeżdżał również do kraju na premiery swoich sztuk. W Monachium w r. 1913 P. stał się bohaterem przykrej sprawy honorowej z młodym literatem Michałem Asanka-Japołłem podjętej w obronie czci żony Jadwigi. Sprawa ta nabrała wówczas dużego rozgłosu i znalazła odbicie w powieści T. Manna „Der Zauberberg”. Po wybuchu wojny w r. 1914 P. zajął stanowisko prolegionowe i germanofilskie, i w tym duchu pisywał liczne artykuły polityczne na temat kwestii polskiej do pism niemieckich w Monachium i Berlinie. Z artykułów tych wyrosła m. in. książka Polska i święta wojna, wydana zarówno w polskiej (Wiedeń 1915), jak i niemieckiej (München 1915) wersji językowej, oraz zbiór szkiców o literaturze polskiej Von Polens Seele (Jena 1917). Pod wpływem wydarzeń wojennych powstały również dwie beletrystyczne książki P-ego, Tyrteusz (Wiedeń 1915) i Powrót (Kr. 1916). Pisarz występował w nich jako gloryfikator wojny, którą interpretował jako błogosławione zjawisko, wyzwalające najlepsze cechy duszy ludzkiej, gnuśniejącej podczas pokoju.

W r. 1916 P. nawiązał bliski kontakt z młodym wielkopolskim literatem Jerzym Hulewiczem, który pracował wówczas nad założeniem czasopisma literacko-artystycznego „Zdrój”, hołdującego ideom ekspresjonizmu. W pierwszym okresie ukazywania się tego pisma, od października 1917 do połowy r. n., P. był bardzo czynnym współpracownikiem „Zdroju” i nadawał właściwy kierunek jego linii artystycznej. W ogłoszonych na łamach „Zdroju” artykułach programowych Obrachunki i Powrotna fala, w większym studium Ekspresjonizm, Słowacki i „Genezis z Ducha” (wyd. również osobno, P. 1918), a także w książce Szlakiem duszy polskiej (P. 1917, głównie o literaturze Młodej Polski) powtarzał w zasadzie swoje poglądy z okresu berlińskiego i krakowskiego, z tym tylko, że posługiwał się nieco zmienioną, bardziej «nowoczesną» terminologią i kładł szczególnie silny nacisk na powiązania ekspresjonizmu z mistycznym nurtem romantyzmu. W tym też czasie (Lw. 1917) wydał oddzielnie ekspresjonistyczną powieść Krzyk (pierwodruk pt. Spotkanie w „Kur. Pozn.” 1914–15). W czerwcu 1919 P. przeprowadził się z Monachium do Poznania, gdzie przez rok pracował w Dyrekcji Poczt i Telegrafów jako zawiadowca biura tłumaczeń. Przez następne cztery lata mieszkał w Sopocie i pracował w Polskiej Dyrekcji Kolejowej w Gdańsku. W okresie tym uprawiał ożywioną działalność społeczną, m. in. przyczynił się w dużym stopniu do utworzenia Gimnazjum Polskiego w Gdańsku, otwartego w r. 1922, oraz propagował (niezrealizowany) projekt zbudowania Domu Polskiego, który miał się stać centrum polskiego życia kulturalnego w tym mieście. Na jesieni 1921 był obchodzony we Lwowie jubileusz trzydziestolecia działalności pisarskiej P-ego. W związku z tym zrodził się pomysł edycji zbiorowej dzieł pisarza nakładem lwowskiej firmy wydawniczej «Lektor» (od lipca 1917 P. był literackim doradcą tej instytucji). W ramach tej nieukończonej edycji, wyjątkowo wprost niechlujnej, przedrukowano głównie jego powieści.

Podczas pobytu w Gdańsku P. kontynuował swoje dawne zainteresowania satanizmem, okultyzmem, Talmudem, Kabałą i wszelkimi innymi odmianami «wiedzy tajemnej». Jeszcze w r. 1917 proponował wspomnianemu powyżej «Lektorowi» wydanie serii książek z tego zakresu. Obecnie przez kilka lat ślęczał nad nieukończoną ostatecznie pracą Czarownica i czarna magia (w dwóch wersjach – polskiej i niemieckiej). Wynikami swoich «badań» dzielił się w licznych odczytach, z którymi w celach zarobkowych jeździł po całej Polsce. Z zainteresowań tych wyrosła również jego ostatnia powieść Il regno doloroso (Lw. 1924). Z innych prac P-ego z tego okresu zasługuje na uwagę obszerna przedmowa do nowego wydania De profundis (Lw. 1922), w której jeszcze raz podsumował swoje poglądy filozoficzne i artystyczne. W r. 1927 został wydany i wystawiony dramat P-ego Mściciel (W.). Poza tym w r. 1924 zaczął P. pisać wspomnienia Moi współcześni, bardzo subiektywne w doborze faktów i mało wiarygodne w ich interpretacji. Część pierwsza Moich współczesnych – Wśród obcych, ukazała się w r. 1926 (W.), część druga, Wśród swoich, pośmiertnie w r. 1930 (W.).

W listopadzie 1924 P. został zaangażowany do kancelarii cywilnej Prezydenta Rzeczypospolitej i zamieszkał w pałacu Pod Blachą na Zamku Królewskim w Warszawie. Dawny przywódca «dekadentów» otrzymał obecnie Krzyż Oficerski (1925), a następnie (1927) Komandorski Orderu Polonia Restituta. Pogarszający się stan zdrowia utrudniał pisarzowi dalszą pracę, m. in. nad kończeniem drugiej części Moich współczesnych. P. zmarł nagle na serce 23 XI 1927 w Jarontach na Kujawach, w majątku swoich przyjaciół Marii i Józefa Znanieckich. Pochowany został, zgodnie z życzeniem, na cmentarzu w Górze, przy parafialnym kościółku rodzinnej wsi, w grobie rodzinnym Znanieckich, skąd w r. 1931 przeniesiono ciało do grobowca ufundowanego ze składek publicznych. W r. 1933 umieszczono tablicę pamiątkową na ścianie szkoły w Łojewie (zniszczoną przez Niemców podczas drugiej wojny światowej, przywrócono w r. 1957). W r. 1968, w setną rocznicę urodzin, odsłonięto tablicę pamiątkową na domu przy ul. Solankowej 30 w Inowrocławiu, w którym pisarz mieszkał w r. 1927. Inną tablicę pamiątkową wmurowano w gmachu poznańskiej Dyrekcji Poczty.

Z małżeństwa z Dagny Juel pozostawił P. syna Zenona Przybyszewskiego-Westrupa i córkę Iwi, 1. v. Bennet, 2. v. Dahlin. Małżeństwo z Jadwigą z Gąsowskich, żoną Jana Kasprowicza (zob.), było bezdzietne. Z nieślubnego związku pisarza z Martą Foerderówną urodził się syn Bolesław Przybyszewski (zob.) oraz córki Mieczysława Foerder i Janina Foerder; z również nieślubnego związku z Anielą Pająkówną urodziła się córka Stanisława Przybyszewska (zob.).

Na przełomie XIX i XX w. twórczość pisarska P-ego była jednym z najgłośniejszych i najsilniej oddziaływających przejawów polskiego życia kulturalnego. Wywoływała ona gwałtowne spory i dyskusje, wzbudzając z jednej strony entuzjazm młodego pokolenia, a z drugiej – bezkompromisowe potępienie ze strony pokolenia starszego, wyrosłego jeszcze na pozytywistycznych tradycjach. Szybko jednak twórczość ta poszła w zapomnienie, a w ogólnej świadomości pozostała jedynie szokująca, obrosła skandalizującą legendą postać P-ego – «cygana» i dekadenta, kabotyna i alkoholika, satanisty i erotomana. Dopiero od końca lat pięćdziesiątych, w związku z ogólnym wzrostem zainteresowania okresem modernizmu i Młodej Polski, zaczęto sobie zdawać sprawę, że P. – bojowy wyznawca skrajnego indywidualizmu i głosiciel hasła «sztuka dla sztuki» – «jak rzadko kto w europejskiej literaturze, wcielił i wypowiedział siłę i prowokację modernistycznego buntu» (Kazimierz Wyka). Znaczenie P-ego polegało jednak nie tyle na wysokiej randze artystycznej jego twórczości, która pomimo pewnych odkrywczych elementów nieustannie ocierała się o grafomanię, ile na wpływie jaki wywarł na życie kulturalne współczesnej mu Polski i Europy. P. odegrał istotną rolę w kształtowaniu się oblicza międzynarodowej cyganerii artystycznej w Berlinie w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Następnie stał się czołowym propagatorem europejskiego modernizmu w Polsce. Podobną rolę, tylko nieco wcześniej, odegrał w Czechach jako inspirator „Moderni Revue”. W ciągu pierwszych kilkunastu lat bieżącego stulecia należał do najczęściej wydawanych i wystawianych w teatrach autorów zagranicznych w Rosji (tu także, w Moskwie, dokonano w r. 1917 pierwszej ekranizacji jego utworu, dramatu Topiel), w tym samym czasie wpływał również na życie kulturalne Słowiańszczyzny południowej. Wokół osoby P-ego tworzyła się już za jego życia legenda. Postać jego znalazła swe odbicie w wielu utworach literackich, najpierw niemieckich (O. J. Bierbaum, F. Servaes, M. Dauthndey B. Wille), a później polskich, m. in. w powieściach: A. Niemojewskiego „Listy człowieka szalonego” (1899), M. Bałuckiego „Pamiętnik Munia” (1900), W. Gąsiorowskiego „Moderniści” („Rola” 1901), H. Zbierzchowskiego „Malarze” (1907). Oprócz dramatu Topiel zekranizowane zostały jeszcze trzy utwory P-ego: dramat Dla szczęścia, (W. 1919) oraz powieści Krzyk (Wiedeń 1921) i Mocny człowiek (W. 1929). Listy pisarza ogłosił w trzech obszernych tomach (W.–Gd. 1937–8, Wr. 1954) Stanisław Holsztyński, który wydał także szczegółową biografię „Przybyszewski” (Kr. 1958, Wyd. 4, W. 1984).

Wizerunki P-ego pozostawili m. in.: A. Costenoble (olej., rys. i miedzioryty z r. 1895), S. Czarnowski (rzeźba 1905), Vl. Hofman (rys. 1918), J. Hulewicz (olej. 1916), W. Jarocki (autolitografia 1926), A. Karny (rzeźba), S. Korzeniewski (olej. i rys. z r. 1914), K. Krzyżanowski (szkic węglem 1901), E. Munch (m. in. olej. ok. r. 1893, litografia 1898), J. Nalborczyk (rzeźba 1899), B. Paul (karykatura), K. Sichulski (karykatura), S. Szmaj (lineoryt), W. Ślewiński (olej. 1898), A. Świnarski (drzeworyt), G. Vigeland (rzeźba 1894), S. Wyspiański (rys.), Reprod. w: Przybyszewski S., Listy, Holsztyński S., Przybyszewski, Wyd. 4, W. 1984; – Nowy Korbut, XV (sprostowania J. W. Gomulickiego w „Roczn. Liter.” 1977 s. 388); Bibliogr. dramatu pol., II; Helszyński S., Bibliografia pism St. Przybyszewskiego, W. 1968; Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1944/5 i n.; Polacy w historii i kulturze krajów Europy Zachodniej, P. 1981; Wpol. Słown. Biogr.; Przewodnik po zespołach i zbiorach Archiwum PAN, Wr. 1978; – Ankiewicz H., Podanie S. Przybyszewskiego, „Kultura” 1981 nr 34; Banaszkiewicz W., Witczak W., Historia filmu polskiego, W. 1966 I; Bańcer S., Z dziejów literackich przyjaźni Przybyszewskiego (Mombert), „Przegl. Human.” 1980 nr 6 s. 153–65; Barycz H., Na przełomie dwóch stuleci, Wr. 1977; Bylina S., Jaroszewicz-Kleindienst B., Madamy E., Russocka J., Stosunki literackie polsko-czeskie i polsko-słowackie 1890–1939, Wr. 1978; Czachowska J., „Życie”, w: Obraz liter. pol. XIX i XX w., S. 5, I 239–44; Eustachiewicz L., Dramaturgia Młodej Polski, W. 1982; Geszwind J., Kłamstwo Przybyszewskiego i kłamstwa o Przybyszewskim, Lw. 1928; Helsztyński S., Album rodu Przybyszewskiego, „Stolica” 1984 nr 13; tenże, Meteory Młodej Polski, Kr. 1969 (fot.); tenże, Przybyszewski, Wyd. 4., W. 1984 (podob., fot.); Herman M., Un sataniste polonais St. Przybyszewski (de 1863 à 1900), Paris 1939; Hlousková J., Przybyszewski a „Moderní Revue”, „Slavia” 1981; Hutnikiewicz A., Kasprowicz i Przybyszewski, „Roczn. Kasprowiczowski”, T. 3: 1982; tenże, S. Przybyszewski, w: Obraz liter. pol. XIX i XX w., S. II 107–52 (bibliogr., podob., fot.); tenże, S. Przybyszewski. Legenda i rzeczywistość, w: Portrety i szkice literackie, W. 1976; Kolińska K., Każdy opłakuje swoją Arkadię…, „Stolica” 1976 nr 28–30; taż, Stachu, jego kobiety, jego dzieci, Kr. 1978 (fot., podob.); Kossak E. K., Dagny Przybyszewska, Wyd. 2, W. 1975 (fot., podob.); Kozikowski E., Od Prusa do Gojawiczyńskiej, W. 1969 s. 37–47; Kuderowicz Z., Artyści i historia, Wr. 1980; Kuncewiczowa M., Fantasia alla polacca, Wyd. 2, W. 1982 (podob.); Lewandowski T., Dramat intelektu, Gd. 1982; Lorentowicz J., Młoda Polska, W. 1909 II 1–104; Lyra F., S. Przybyszewski w Ameryce, „Acta Philologica” T. 9: 1979 s. 115–23; Łuczyński K., Dwujęzyczna twórczość S. Przybyszewskiego (1892–1900), Kielce 1982; Mackiewicz W., W poszukiwaniu twórczej tożsamości (Przybyszewski i Nietzsche), „Mies. Liter.” 1982 nr 11 s. 36–43; Makowiecki A., Trzy legendy literackie, W. 1980 s. 46–88; Pobóg-Malinowski W., St. Przybyszewski w „Gazecie Robotniczej”, „Wiad. Liter.” 1931 nr 20, 1932 nr 3; Nowaczyński A., Dagny i Przybysz, w: Tylko dla kobiet, W. 1934 s. 143–59; Ratajczak J., Zagasły „brzask epoki”, P. 1980 (fot., podob.); Servaes F., Ein Abenteuer des Geistes. St. Przybyszewski, „Neue Freie Presse” (Wien) 1927 nr 22710; Słowianie w świecie antynorm St. Przybyszewskiego, Wr. 1982 (zbiór prac o P-m); Stanisław Przybyszewski. Księga pamiątkowa 26 IX 1931, P. 1932; Stanisław Przybyszewski, W 50-lecie zgonu pisarza, Wr. 1982 (głównie materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez IBL); Szukiewicz M., S. Przybyszewski, „Przegl. Tyg.” 1897 nr 14–16; Ślaski K., Tysiąclecie polsko-skandynawskich stosunków kulturowych, Wr. 1977; Taborski R., Trzech dramatopisarzy modernistycznych, W. 1965 s. 14–67; tenże, Wstęp do: S. Przybyszewski, Wybór pism, Wr. 1966; tenże, Wśród wiedeńskich poloników, Wyd. 2., Kr. 1983 s. 125–38; Uggla N. A., Strindberg och den polska teatern, Uppsala 1977; Weiss T., Cyganeria Młodej Polski, Kr. 1970 (podob.); tenże, Legenda i prawda Zielonego Balonika, Kr. 1976 (podob.); Wesołowski M., S. Przybyszewski. Satanista czy mistyk?, „Odra” 1979 nr 3; tenże, Szatan w twórczości S. Przybyszewskiego, „Ruch Liter.” 1979 nr 3; Wyka K., Literatura polska lat 1890–1939 w kontekście europejskim, w: O potrzebie historii literatury, W. 1969; Zarys dziejów filozofii polskiej 1815–1918, W. 1983 (bibliogr.); Z dziejów stosunków literackich polsko-ukraińskich, Wr. 1974; – Beylin K., Tak się zaczęło…, w: Moja droga do dziennikarstwa, W. 1974; Błeszyński K., O mnie i nie o mnie, Ł. 1961 s. 142–6; Duninówna H., Ci, których znałam, W. 1957 s. 79–86; Grzymała-Siedlecki A., Rozmowy z samym sobą, Kr. 1972; Hertz P., Świat i dom, W. 1977; Kamiński Z., Dzieje życia w pogoni za sztuką, W. 1975; Kłyszewski W., Z moich wspomnień, Kr. 1961 s. 47–50; Konopnicka M., Korespondencja, Wr. 1975 IV; Krzywoszewski S., Długie życie, W. 1947 I; Lam S., Życie wśród wielu, W. 1968 s. 267–73; Miciński T., Listy do S. Przybyszewskiego, „Twórczość” 1983 nr 10 s. 106–10; Paul A., Strindberg-Erinnerungen und Briefe, München 1914; Przybyszewska S., Listy, Gd. 1977–83, I–II; Przybyszewski-Westrup Z., Jag har varit i Arkadien, Stockholm 1975 (fot.); tenże, [wspomnienie o ojcu], w: Godziny zwierzeń, W. 1983 s. 198–205 (fot.); Schleich C. L., Besonnte Vergangenheit, Berlin 1922; – Solska I., Pamiętnik, W. 1978; Wysocki A., Sprzed pół wieku, Wyd. 3, Kr. 1974; Zapolska G., Listy, W. 1970 I–II; Żeleński Boy T., Ludzie żywi, w: Pisma, W. 1956 III 5–126; tenże, Znaszli ten kraj?…, w: Pisma, W. 1956 II; Żeromski S., Listy do Henryka Bukowskiego, W. 1975; – „Pologne Littéraire” 1928 nr 20 (poświęcony P-emu, fot.); „Ruch Liter.” 1939 nr 1 (poświęcony P-emu); „Tyg. Ilustr.” 1927 nr 50 (poświęcony P-emu, fot.); „Wiad. Liter.” 1928 nr 18 (poświęcony P-emu, fot.); – Klim J., Die Gestalt Przybyszewskis in Rahmen der deutschen Literatur der Jahre 1892–1898, Canberra 1970 (mszp. powielony).

Roman Taborski